Kuj póki gorące! Niedobór żelaza u dzieci cz.1

Dzieci wiedzą, ile jedzenia potrzebują. Pozwól dziecku decydować o tym, ile ma jeść. Nie zmuszaj do jedzenia. Dziecko ma instynkt – potrafi samo zdecydować, których składników odżywczych najbardziej potrzebuje…

Znacie to? Ja sama Was do tego przekonuję, bo w dużym stopniu to prawda. Możemy się naprawdę bardzo dużo nauczyć od naszych dzieci w kwestii jedzenia. Ale musimy również pamiętać, że zawsze to my jesteśmy rodzicami, to my jesteśmy odpowiedzialni za zdrowie naszych maluchów. Dlatego to w naszych rękach pozostają decyzje, co do jedzenia podamy dziecku (spójrz na złotą zasadę żywienia dzieci) i dlatego to my powinniśmy obserwować uważnie zachowania naszych dzieci. Jeśli coś nas niepokoi, wydaje nam się, że apetyt dziecka znacznie się zmniejszył, że mało rośnie lub gorzej się czuje przez dłuższy czas, warto to skonsultować z lekarzem pediatrą.

Dzieci w okresie rozszerzania diety zazwyczaj są bardzo chętne do próbowania nowości. Nie zawsze oznacza to, że jedzą duże ilości pokarmu, ale powinny wykazywać zainteresowanie i stopniowo zwiększać swoje umiejętności w jedzeniu. To bardzo ważne, bo właśnie okres rozszerzania diety ma wyrobić w dziecku przekonanie, że pokarmy stałe to dobre źródło energii oraz wspierać dziecko w procesie nauki jedzenia.

Jednak czasem rozszerzanie diety idzie nam powoli… nie widzimy większych postępów. Mimo kilku miesięcy systematycznego proponowania posiłków stałych, dziecko nie ma ochoty ich próbować i nadal je mikroskopijne ilości. Być może również Twoje dziecko jadło lepiej przez pewien czas, a w tej chwili znów je głównie mleko i straciło zainteresowanie pokarmami stałymi. Oczywiście przyczyn takich trudności może być wiele. Być może nawet jest to całkowicie rozwojowe zachowanie i potrzebujecie po prostu czasu.

To mogą być jednak również objawy niedoboru żelaza

Nie muszą! Równie dobrze dziecko może stracić apetyt z powodu wyżynających się ząbków czy infekcji, na szczęście już jedno badanie krwi może rozwiać nasze wątpliwości.

Przygotowałam dla Ciebie serię wpisów, które wyjaśnią Ci kiedy i dlaczego warto badać poziom żelaza u dziecka, jak zmniejszyć niedobory żelaza za pomocą diety, jak układać bogaty w żelazo jadłospis dla malucha i starszaka.

Zaczynamy od wiedzy mocno teoretycznej, nie będzie mega ciekawie i intrygująco, ale jeśli chcesz zgłębić temat żelaza i jego znaczenie dla zdrowia Twojego malucha, musisz przez to przejść 😀

CZY TO MOŻE PRZYTRAFIĆ SIĘ NAM?

Niedobory żelaza to najczęstsze niedobory żywieniowe, które pojawiają się u niemowląt i małych dzieci w krajach rozwijających się. Najczęściej dotykają dzieci w wieku do ok. 18 miesiąca życia. Anemię z niedoborów żelaza stwierdza się już u ok. 25% dzieci w wieku przedszkolnym. Pojawia się ona u ok. 2-9% niemowląt i małych dzieci do lat 3. Znacznie powszechniejsze są niedobory żelaza, które występują nawet 20% maluchów w wieku 1-3 lat.

WHO wskazuje, że ok. 42% przypadków anemii (nie każda anemia wywołana jest niedoborem żelaza) u dzieci można by wyeliminować dzięki stosowaniu odpowiednich suplementów żelaza.

Zatem odpowiadając na pytanie z nagłówka – jak najbardziej…niedobory żelaza, anemia u Twojego dziecka, to może być również Wasz problem.

CZY ŻELAZO JEST NAPRAWDĘ WAŻNE?

Tak! Żelazo jest ważne dla nas wszystkich, ale szczególnie dla naszych dzieci. Żelazo bowiem jest jednym z najważniejszych składników decydującym o prawidłowym wzroście i rozwoju dzieci. Co ważne, już niewielkie niedobory żelaza mogą wpływać rozwój neurologiczny i zachowanie naszych pociech, wiele z tych zmian może być nieodwracalnych.

Wzrost i rozwój dziecka w pierwszych latach życia jest najintensywniejszy. Odpowiedni poziom żelaza we krwi to czynniki krytyczny dla prawidłowości tych procesów. Anemia lub duży niedobór żelaza w pierwszych latach życia dziecka wpływa na jego zdolności umysłowe, zachowanie oraz rozwój neurologiczny w przyszłości.

Dzieci z niedoborami żelaza mogą mieć problemy z koncentracją, zmniejszoną zdolność do zachowania uwagi, gorsze wyniki w nauce, obniżoną odporność.  Obniżony poziom żelaza wpływa również na nasze samopoczucie – czujemy się zmęczeni i osłabieni. Ponadto dzieci z niedoborami żelaza charakteryzują się wolniejszym wzrostem i niższą masą ciała.

Co bardzo ważnem anemia wywołana niedoborami żelaza może prowadzić również do osłabienia apetytu! Ten efekt jest szczególnie niebezpieczny u małych dzieci, ponieważ tworzy „błędne koło”. Dziecko nie ma ochoty na jedzenie, bo ma anemię, a poziom żelaza we krwi się nie podnosi, bo dziecko nie je produktów bogatych w żelazo, bo nie ma na nie apetytu. Trudno przełamać ten impas…

DZIECI Z GRUPY RYZYKA

Które dzieci znajdują się w największej grupie ryzyka rozwoju niedoborów żelaza?

• Dzieci urodzone przedwcześnie
• Dzieci z niską masą urodzeniową
• Dzieci z ciąży z komplikacjami (nadciśnienie, cukrzyca ciężarnych)
• Dzieci matek cierpiących na anemię w ciąży
• Dzieci karmione piersią (jeśli po ukończeniu 6. miesiąca życia nie otrzymały dodatkowych pokarmów bogatych w żelazo)
• Dzieci, które piją mleko krowie lub kozie jako podstawowe mleko przed ukończeniem 1. roku życia
• Dzieci pijące mleko modyfikowane, które nie jest wzbogacone w żelazo
• Dzieci w wieku 1-5 lat, które piją dziennie więcej niż ok. 700 ml mleka krowiego, koziego lub sojowego dziennie
• Dzieci na restrykcyjnej diecie (spowodowanej np. alergiami lub chorobami przewlekłymi)

Dzieci karmione piersią???!!

Mleko matki jest wspaniałym źródłem żelaza dla niemowląt.

Choć nie ma go tam bardzo dużo (jedynie ok. 0,3 mg /litr, dla porównania mleko krowie zawiera ok. 0,8 mg/litr) to jego wchłanialność jest znacznie wyższa! Niemowlęta są stworzone do tego, by wykorzystywać w najlepszy możliwy sposób żelazo dostępne w mleku matki. Są w stanie przyswoić je nawet w 70%. Tymczasem stopień przyswajalności żelaza z mleka modyfikowanego waha się między 3-12% a z mleka krowiego wynosi ok. 10%.

Potwierdzamy zatem tylko, że mleko matki jest najlepszym możliwym pokarmem dla niemowląt!

Musisz wiedzieć, że żelazo to generalnie trudny składnik do przyswojenia przez organizm. Często nasze ciało musi się naprawdę nagimnastykować, by wykorzystać żelazo dostarczone z pożywieniem. Dlatego o tym, jak wesprzeć ten proces pojawiła się druga część wpisu na temat żelaza w diecie niemowląt.

Skoro jednak karmienie piersią ma tak wiele zalet, a mleko matki jest świetnym źródłem żelaza dla dzieci, to dlaczego właśnie dzieci karmione piersią znajdują się w grupie ryzyka rozwoju anemii?

Przychodzi bowiem taki moment, gdy mleko matki nie wystarcza.

Dzieje się tak z dwóch przyczyn:

Po 1. Zapasy żelaza u niemowlaka stopniowo się wyczerpują między 4 a 6 miesiącem życia. Ich wielkość zależy od kilku czynników (chociażby tego jak długo pozostawiono po porodzie nieodciętą pępowinę) i u niektórych maluchów mogą być mniejsze (i kończyć się np. koło 4 miesiąca) u innych większe (wystarczą do 9-12 miesiąca życia).

Po 2. Między 6 a 24 miesiącem życia, niemowlęta stają się zależne od dodatkowych źródeł żelaza z powodu znacznego wzrostu na zapotrzebowanie na ten składnik. Znacznie wyższego (w przeliczeniu na kg masy ciała) niż w jakimkolwiek innym momencie życia.

Niemowlęta w wieku 6-12 miesięcy potrzebują średnio 11 mg żelaza dziennie. To więcej niż potrzebuje dorosły mężczyzna! Tymczasem zapotrzebowanie dziecka np. 4 miesięcznego to jedynie ok. 0,3 mg.*

*obecnie pojawiają się badania mówiące, iż zapotrzebowanie na żelazo w rzeczywistości nie jest aż tak wysokie, jednak nadal jest znacznie wyższe niż w pierwszym półroczu życia

Zatem mniej więcej w okolicy 6 miesiąca życia dzieją się dwie rzeczy – zapasy żelaza po porodzie się wyczerpują a zapotrzebowanie na żelazo znacznie wzrasta! Dlatego nie należy zbytnio zwlekać z rozszerzaniem diety malucha. Jeżeli nie wiesz, jak się do tego zabrać, przeczytaj koniecznie moje KOMPENDIUM WIEDZY O ROZSZERZANIU DIETY NIEMOWLĄT. Nie ma też powodu, by obawiać się tak wspaniałych źródeł żelaza jak wołowina, mięso z indyka czy nawet wątróbka! Dieta niemowląt absolutnie nie powinna składać się wyłącznie z warzyw i owoców.

KIEDY NALEŻY PRZEBADAĆ DZIECKO?

Czy jeżeli Twoje dziecko nie należy do grupy ryzyka, również powinnaś obawiać się niedoborów żelaza? Nie musi Ci się to śnić po nocach, ale warto to zbadać.

Amerykańska Akademia Pediatryczna zaleca, by niemowlęta w wieku od 9-12 miesięcy były przesiewowo przebadane w kierunku anemii. Te z grupy ryzyka także po raz drugi w wieku późniejszym.

Co to w praktyce oznacza?

Jeśli Twoje dziecko jest w wieku między 9-12 miesięcy, nawet jeśli nie widzisz u niego żadnych niepokojących objawów wskazujących na anemię czy niedobór żelaza, możesz rozważać przebadanie go w kierunku anemii. Wybierz się do lekarza po skierowanie na badania krwi swojego maluszka.

W Polsce nie ma odgórnych zaleceń profilaktycznego badania dzieci w kierunku anemii. Wiele krajów, w tym Stany Zjednoczone, zaleca jednak takie badanie.

Jakie wskaźniki należy zbadać?

Niestety istnieje bardzo wiele wskaźników, które wykorzystują lekarze do zbadania poziomu żelaza u dzieci. Ja przekażę Wam informację ze sprawdzonego źródła.

Zatem, za Europejskim Stowarzyszeniem Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN)

• Najbardziej polecanym sposobem oceny poziomu żelaza jest oznaczenie:

  • poziomu hemoglobiny
  • poziomu ferrytyny

• By stwierdzić anemię lub niedobór żelaza u dziecka, należy skorzystać z minimum 2 wskaźników (stosuje się również oznaczenie poziomu żelaza, transferyny, ekwiwalent hemoglobiny w retikulocytach)

Zatem nie wystarczy zbadanie zwykłej morfologii! Sam poziom żelaza we krwi jest wrażliwy na wiele czynników, chociażby porę dnia. Jeżeli lekarz zlecił jedynie ogólną morfologię, poproś również o oznaczenie poziomu ferrytyny! Niestety badanie to nie jest refundowane z NFZ

Niestety u niemowląt i małych dzieci nawet prawidłowo zlecone badania nie dają nam 100% pewności, co do słuszności diagnozy… Wszystko za sprawą norm, które opracowane są głównie dla osób dorosłych i starszych dzieci. ESPGHAN podaje własne zakresy norm do stosowania u małych dzieci (zainteresowanych odsyłam do całego artykułu). Jednak ze względu na różnice w sposobie badania próbki, najlepszym kierunkiem jest sugerowanie się normami podanymi przez konkretne laboratorium.

JAK OBJAWIA SIĘ NIEDOBÓR ŻELAZA

Niedobory żelaza mogą pojawić się również w późniejszym czasie, u dzieci starszych. Dlatego warto poznać ich najczęstsze objawy.

• Zmęczenie
• Słaby apetyt
• Spowolnienie wzrostu
• Blada skóra
• Apetyt na produkty niejadalne np. ziemię, lód, piasek
• Nadwrażliwość
• Łamliwe paznokcie
• Bóle i zawroty głowy
• Częste i nawracające infekcje
• Przyspieszony oddech
• Nadmierna senność
• Trudności z koncentracją

Jeżeli niektóre z tych objawów występują aktualnie u Twojego dziecka, skonsultuj to z lekarzem.

Jeśli jeszcze nie pobrałaś darmowych materiałów o żelazie – m.in. tabeli produktów bogatych w ten składnik – zrobisz to klikając TUTAJ 

ZAPOTRZEBOWANIE NA ŻELAZO

Normy wskaźników we krwi to jedno, a zapotrzebowanie na żelazo u dziecka to drugie. Powiedziałam już Wam, że zapotrzebowanie na żelazo gwałtownie wzrasta u dzieci mniej więcej w wieku 6 miesięcy. Tak wysokie zapotrzebowanie utrzymuje się już generalnie przez całe dzieciństwo, ale musisz pamiętać, że jest różnica między ilością jedzenia, którą jest w stanie jeść 7-miesięczny maluch a 12-latek… A zapotrzebowanie na żelazo mają niemal identyczne!

Co to dla nas oznacza?

1. Już na początku rozszerzania diety należy zwrócić szczególną uwagę na dostarczenie wystarczającej ilości żelaza
2. Jest szczególnie ważne, jeśli stosujemy metodę BLW. O zasadach bezpiecznego BLW pisałam tutaj. Pamiętaj, że stwierdzona anemia lub niedobór żelaza jest jednym z przeciwskazań do stosowania tej metody. Najlepiej najpierw podnieść u dziecka poziom żelaza a potem wprowadzić zasady BLW
3. Nie oznacza to absolutnie, że masz w dziecko wmuszać jedzenie. Mimo wszystko Twoje dziecko zna lepiej możliwości i pojemność swojego żołądka niż Ty. Staraj się po prostu proponować posiłki bogate w żelazo, w różnorodnej formie, ograniczając jednocześnie czynniki, które utrudniają wchłanianie żelaza z diety. 
4. Szerzej o tym, jak powinna wyglądać bogata w żelazo dieta niemowlaka i małego dziecka, będę pisała w kolejnych postach z serii

JAK PODNIEŚĆ POZIOM ŻELAZA U DZIECKA?

Ok, odebraliśmy badanie, lekarz stwierdził prawidłowy bądź nieprawidłowy poziom żelaza u naszego dziecka. Co robić? Suplementować? Rozszerzać dietę? Co podawać dziecku?

Dziecko z niskim lub prawidłowym poziomem żelaza:

• Nie ma powodu do prewencyjnego stosowania suplementów żelaza
• Absolutnie nie stosuj suplementów żelaza bez konsultacji z lekarzem (włączamy w to również różne spiruliny, algi itp.)
• Nie zwlekaj z rozszerzeniem diety o pokarmy bogate w żelazo (mięso, kaszki fortyfikowane) – rozpocznij zaraz po ukończeniu 6. miesiąca życia
• Prawidłowy poziom żelaza najłatwiej osiągnąć zróżnicowaną, bogatą w żelazo dietą
• Stosując BLW, należy pamiętać, by każdy posiłek zawierał wartościowe źródło żelaza dla dziecka. Przy karmieniu tradycyjnym żelazo powinno znaleźć się w głównych posiłkach
• Do ukończenia roczku unikaj podawania mleka krowiego w dużych ilościach. W żadnym wypadku nie może ono zastąpić mleka matki lub mleka modyfikowanego. W niewielkich ilościach może być wykorzystywane do przyrządzania potraw
• W diecie małych dzieci (1-3 lat) mleko krowie należy ograniczyć do max. 500 ml/dzień (licząc łącznie mleko świeże wraz ze wszystkimi przetworami)

Dziecko z niedoborem żelaza lub stwierdzoną anemią:

• Przede wszystkim sugeruj się zaleceniami lekarza
• Stosuj suplement żelaza zgodnie z zaleceniami lekarza
• Nie stosuj żadnych suplementów bez konsultacji z lekarzem
• Kontroluj poziom żelaza u dziecka wykonując zalecone przez lekarza badania
• Jeżeli karmisz mlekiem modyfikowanym, warto zastanowić się nad kontynuowanie podawania go aż do ukończenia 18. miesiąca życia dziecka
• Nie zwlekaj z rozszerzeniem diety dziecka- rozpocznij zaraz po ukończeniu 6. miesiąca życia lub wcześniej, jeśli dziecko wykazuje objawy gotowości do rozszerzania diety 
• Rozszerzanie diety rozpocznij metodą tradycyjną (przeciery, karmienie łyżeczką). Postaraj się w miarę możliwości szybko wprowadzić do diety produkty mięsne (wołowinę, mięso indyka, żółtko jaja, dobrej jakości podroby
• Dbaj o różnorodną i zbilansowaną, bogatą w żelazo dietę. Możesz korzystać z produktów fortyfikowanych w żelazo (np. dobrej jakości kaszki dla niemowląt)
• Do ukończenia roczku unikaj podawania mleka krowiego w dużych ilościach. W żadnym wypadku nie może ono zastąpić mleka matki lub mleka modyfikowanego. W niewielkich ilościach może być wykorzystywane do przyrządzania potraw
• W diecie małych dzieci (1-3 lat) mleko krowie należy ograniczyć do max. 500 ml/dzień (licząc łącznie mleko świeże wraz ze wszystkimi przetworami)
• Gdy poziom żelaza ustabilizuję się na prawidłowym poziomie, możesz zacząć stosować technikę BLW

Więcej szczegółowych informacji na temat układania zdrowej, bogatej w żelazo diety dla niemowląt i dzieci w kolejnych wpisach z serii 🙂 

1. Jak zwiększyć poziom żelaza u dziecka?
2. Produkty bogate w żelazo + przykładowy jadłospis

Mam nadzieję, że to podsumowanie będzie dla Was jasne i czytelne 🙂 Starałam się zawrzeć całą teoretyczną wiedzę na temat niedoborów żelaza u dzieci. Temat jest ważny, dlatego na tym nie poprzestanę, ale chciałam byście wiedzieli, jak na niedobory żelaza u dzieci patrzy nauka i medycyna 🙂

Dajcie koniecznie znać, czy wpis Wam pomógł, czy czegoś jeszcze w nim brakuje, czy macie jeszcze jakieś pytania!

Źródła: 

• https://medlineplus.gov/ency/article/007618.htm
• Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. National Health and Nutrition Examination Survey. Available at: www.cdc.gov/nchs/nhanes.htm. Accessed September 29, 2008
• ESPGHAN Iron requirements of infants and toddlers. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014; 58: 119-29
• WHO Anemia z niedoborów żelaza http://www.who.int/nutrition/publications/en/ida_assessment_prevention_control.pdf?ua=1
• Normy Żywienia Nowelizacja 2012 – http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2014/01/NormyZywieniaNowelizacjaIZZ2012.pdf