Wokół karmienia piersią narosło wiele mitów. Badacze zgadzają się jednak, że mleko matki jest najlepszym pokarmem dla dziecka w pierwszych miesiącach życia. Choć samo karmienie nie zawsze jest proste, to może przynieść wiele korzyści dla mamy i dziecka. Jeśli zastanawiasz się zatem, czy karmić piersią lub jak prowadzić swoją mleczną drogę, zapraszam do lektury.
Z tego artykułu dowiesz się:
- jakie są zalecenia dotyczące karmienia piersią,
- jak karmienie piersią wpływa na zdrowie,
- kiedy należy zakończyć karmienie piersią.
Zalecenia dotyczące karmienia piersią
Zalecenia dotyczące karmienia stworzone przez WHO (ale również europejskich i polskich stowarzyszeń, zajmujących się żywieniem dzieci) nie zmieniają się od wielu lat. Wskazują one, że pierwsza próba karmienia powinna pojawić się do jednej godziny od narodzin, a wyłączne karmienie piersią trwać przez pierwszych 6 miesięcy życia malucha. W tym czasie nie trzeba podawać dziecku żadnych innych pokarmów ani płynów. Mleko matki traktowane jest jako najlepszy pokarm dla niemowląt. Zapewnia ono wszystkie potrzebne składniki, a także energię niezbędną do rozwoju.
Karmienie piersią nie pełni wyłącznie funkcji odżywczych, ale również regulacyjne – dziecko przy piersi się uspokaja, może usypiać, odpoczywać. Maluch potrafi ssać zarówno w sposób odżywczy (aktywnie pobierać pokarm), jak i nieodżywczy (jedynie w celach regulacyjnych).
Responsywne karmienie na żądanie
Do końca 1. roku życia dziecka powinno być karmione na żądanie (również w nocy). Oznacza to, że powinno otrzymać pokarm zawsze, gdy się o to upomina, np. poprzez płacz, dotykanie piersi mamy, wkładanie rączek do buzi, czy w inny sposób, który rodzice rozpoznają.
Karmienie powinno być również responsywne, czyli odbywać się w zgodzie z potrzebami dziecka. Początkowo rodzicom może sprawiać trudność zrozumienie, które sygnały świadczą o potrzebie karmienia, ale z czasem staje się to coraz prostsze.
Nie zapominajmy również o mamie i jej potrzebach. Zdarza się, że to ona potrzebuje nakarmić dziecko (np. gdy spało wyjątkowo długo i piersi przepełniają się mlekim lub gdy musi wyjść z domu) i to również spełnia definicję karmienia na żądanie.
Jak się ma do tego rozszerzanie diety?
Rozszerzanie diety możemy rozpocząć najwcześniej po skończonym 4. miesiącu życia przez dziecko, ale zaleca się, by szczególnie u dzieci karmionych mlekiem matki, poczekać do końca 6. miesiąca życia. Wprowadzenie nowych pokarmów nie oznacza jednak, że mleko staje się bezwartościowe. Wręcz przeciwnie – wciąż ma taką samą wartość odżywczą, a pokarmy stałe na początku rozszerzania diety stanowią jedynie niewielkie uzupełnienie mleka. Dopiero z czasem dziecko uczy się bardziej dorosłego sposobu żywienia, zaspokajając swoje potrzeby żywieniowe produktami innymi niż mleko.
Zazwyczaj liczba lub intensywność karmień stopniowo spada wraz z rozszerzaniem diety, ważne jednak, by było to inicjowane przez dziecko. Niektóre maluchy decydują się na ten krok szybciej (np. w 8. miesiącu życia), inne później (np. w 15-18 miesiącu życia).
Przeczytaj więcej w artykule „Rozszerzanie diety niemowlaka bez tajemnic”.
Skład mleka mamy
Skład mleka matki jest zmienny i zależny od wieku oraz potrzeb malucha. W zależności od fazy laktacji można je podzielić na:
- mleko początkowe (siara) – pojawia się przez pierwsze kilka dni karmienia dziecka,
- mleko przejściowe – pojawia się między 3. a 5. dniem laktacji,
- mleko dojrzałe – pojawia się po około 2 tygodniach od rozpoczęcia laktacji.
Zawartość składników w mleku stale się zmienia. Na początku znaleźć w nim można duże ilości białka. Wraz z następowaniem kolejnych faz laktacji zwiększa się udział tłuszczów i dwucukru – laktozy. Sytuacja ta zmienia się w 2. roku życia, kiedy w mleku znów pojawia się więcej protein i przeciwciał, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Znacznie spada w nim ilość niektórych składników mineralnych np. wapnia, cynku czy żelaza.
Pierwsze mleko, czyli tzw. siara, zawiera wiele składników wspierających odporność noworodka, takich jak immunoglobuliny. Późniejsze mleko dostarcza sporych ilości witamin rozpuszczalnych w wodzie. Wraz z kolejnymi fazami rośnie kaloryczność pokarmu. Skład mleka dopasowany jest nie tylko do wieku dziecka, ale również pory dnia czy stanu zdrowia zarówno malucha, jak i mamy.
Dieta mamy karmiącej nie ma dużego wpływu na skład mleka. To, co ląduje na jej talerzu, nie zmienia ilości węglowodanów, białek czy tłuszczów w mleku. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy mama mierzy się z wieloma niedoborami żywieniowymi. Jakość spożywanych posiłków jest jednak bardzo ważna dla zdrowia kobiety.
Wpływ karmienia piersią na zdrowie
Coraz więcej badań potwierdza, że karmienie piersią wpływa pozytywnie na długoterminową ochronę dziecka przed chorobami, także zakaźnymi! Dotyczy to np. zapalenia ucha środkowego czy infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych. Picie mleka mamy wspiera kształtowanie się układu odpornościowego.
Istnieją pewne przesłanki, że wyłączne karmienie malucha mlekiem przez pierwsze 6 miesięcy może też zmniejszyć ryzyko wystąpienia alergii czy astmy. W dużym badaniu zaobserwowano, że karmienie piersią przez co najmniej 3 miesiące zmniejszało ryzyko astmy nawet o 40% (Brahm P. i wsp., 2017).
Karmienie powyżej 6 miesięcy lub dłużej skutkuje też zmniejszeniem ryzyka białaczki wieku dziecięcego. Według niektórych statystyk karmienie piersią może zmniejszyć ryzyko śmiertelności niemowląt na całym świecie aż o 13% (Brahm P. i wsp., 2017).
Karmienie piersią ma również działanie ochronne przeciw chorobom przewlekłym. Wykazano jego korzystny wpływ na układ krążenia oraz zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy typu II w przyszłości (Salone L. i wsp., 2013). Dzieci, które piją mleko matki rzadziej chorują też na cukrzycę typu I. Odnotowano także korzystny wpływ tego typu karmienia na układ nerwowy – wspiera rozwój poznawczy, poziom inteligencji oraz zmniejsza ryzyko zaburzeń uwagi.
Wpływ karmienia piersią na rozwój nadwagi i otyłości
Niemowlęta karmione piersią i matki karmiące piersią mają niższy wskaźnik otyłości (Binns C. i wsp. 2016). Badania wskazują, że każdy miesiąc karmienia piersią zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości u dziecka o 4%.
Wydaje się również, że dzieci karmione piersią mają zdrowsze nawyki żywieniowe (Couto G. R. i wsp. 2020). Przebadane dzieci w przyszłości częściej sięgały po wodę, owoce, warzywa czy ryby. W ich menu rzadziej pojawiały się za to soki i napoje słodzone cukrem. Wpływ na różnorodność diety może mieć paradoksalnie to, że smak mleka zależy od diety mamy. Jest to jeden z pierwszych etapów kształtowania się smaków dziecka (więcej na ten temat przeczytasz w artykule „Jak dzieci uczą się smaków?”).
Oczywiście karmienie piersią nie daje nam gwarancji, że dziecko już zawsze będzie kochać warzywa i nigdy nie doświadczy trudności z nadmierną masą ciała. Może to być jednak ważny pierwszy krok na długiej drodze do zdrowia.
Karmienie piersią wcześniaków
Karmienie piersią ma wyjątkowe znaczenie zwłaszcza dla dzieci urodzonych przedwcześnie. Pozwala im lepiej się rozwijać i stabilizować, a ryzyko dalszych problemów zdrowotnych maleje. Rezygnacja z karmienia piersią wśród tej grupy dzieci może wręcz zwiększać ryzyko uszkodzeń jelit u maluchów.
Niestety ze względu na liczne ograniczenia (m.in. związane z zaleceniami epidemiologicznymi) rodzice wcześniaków często mają ograniczone możliwości przebywania razem z dziećmi. Noworodki mogą również początkowo wymagać innego sposobu karmienia (np. żywienie dojelitowe), a wprowadzenie mleka może być utrudnione ze względu na niewykształcony odruch ssania.
Początki karmienia po przedwczesnym porodzie też bywają niezwykle obciążające dla mamy, dlatego niezwykle istotne jest wsparcie otoczenia i specjalistów. Warto jednak pamiętać, że każda kropla mleka ma tu znaczenie i nawet jeśli nie uda się długo utrzymać karmienia piersią, to będzie miało ono pozytywny wpływ na zdrowie malucha.
Jak karmienie piersią wpływa na mamę
U kobiet, które decydują się na karmienie, zauważa się zmniejszone ryzyko wystąpienia nowotworów piersi. Dodatkowo, im dłużej trwa proces karmienia, tym mniejsze ich prawdopodobieństwo. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku nowotworów jajników.
Mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy mają zwłaszcza kobiety, które karmią piersią dłużej niż 8 miesięcy (Rea M., 2004). Badacze odnotowali także zmniejszone ryzyko rozwoju Alzheimera, endometriozy, nadciśnienia czy cukrzycy typu II (Del Ciampo L. A, Del Ciampo I., R., 2018).
Karmienie piersią wpływa jednak nie tylko na zdrowie matki i dziecka, ale pomaga także się zbliżyć i zbudować więź. Dla dziecka ta relacja jest niezwykle istotna i rzutuje na jego dalszy rozwój emocjonalny. Dla wielu mam karmienie piersią jest satysfakcjonujące i pomaga w przystosowaniu się do nowej roli.
Gdy karmienie piersią się nie udaje
Niestety nie każda „mleczna droga” usłana jest różami. Brak wsparcia w obliczu trudności w karmieniu piersią i nadmierna presja, by karmienie się udało mogą sprawić, że doświadczenie te będą bolesne pod względem fizycznym i psychicznym.
Największą trudnością w karmieniu piersią okazuje się niewystarczające wsparcie specjalistów. Brakuje darmowych konsultacji w pierwszych dniach po porodzie, mamy często obciążane są odpowiedzialnością za doświadczane trudności, a zgłaszane przez nie problemy bywają lekceważone.
Pamiętaj, że jeśli doświadczasz jakichkolwiek trudności w czasie karmienia piersią, możesz zwrócić się o pomoc do Certyfikowanej Doradczyni Laktacyjnej w Twojej okolicy (lista dostępna tutaj).
Dobrze jest również pamiętać, że sposób podawania mleka niemowlęciu jest jednym z tysięcy czynników, które będą decydować o jego zdrowiu w przyszłości. Pozytywny wpływ karmienia piersią na zdrowie matki i dziecka nie oznacza, że niemowlęta karmione w inny sposób (mlekiem matki przez butelkę, mieszanką mlekozastępczą) są skazane na trudności i choroby.
Opisane badania mają charakter populacyjny, co oznacza, że wśród ogółu dzieci dostrzegalne są pewne zależności. Każde dziecko będzie jednak rozwijało się najlepiej, jak potrafi, niezależnie od sposobu karmienia.
Kiedy zakończyć karmienie piersią
Nie da się określić, jaki jaki jest optymalny czas zakończenia okresu karmienia piersią. Dla każdej diady (mama – dziecko) okres ten będzie inny. Żadna instytucja nie stworzyła również wytycznych dotyczących tego momentu.
Zwykle na zakończenie karmienia wpływa stan zdrowia, ale również określone, ogólnie przyjęte normy kulturowe i obyczajowe oraz indywidualne potrzeby mamy i dziecka. Według WHO karmienie piersią powinno być kontynuowane co najmniej do 2. roku życia i dłużej. Najczęściej karmienie piersią kończy się między 2. a 4. rokiem życia. Nie ma jednak absolutnie żadnych przeciwskazań (a wręcz można wskazywać na pewne korzyści) do dłuższego karmienia piersią.
Warto wsłuchać się we własne potrzeby i sygnały wysyłane przez dziecko. Wiele kobiet zastanawia się, jak i kiedy odstawić dziecko od piersi. Nie ma uniwersalnej metody, która sprawdzi się u wszystkich. Cały proces może być rozłożony w czasie, ale wiele odstawień odbywa się spontanicznie i szybko – kluczowe jest dopasowanie metody do dziecka i mamy.
Pamiętajmy, by w czasie odstawienia otoczyć dziecko opieką i zapewnić mu więcej niż zwykle poczucia bezpieczeństwa, by nie czuło się odrzucone czy samotne. Zadbaj również o siebie – poproś o wsparcie bliskich, którzy pomogą w opiece nad dzieckiem w trakcie odstawienia.
Jak karmienie wpływa na zdrowie – podsumowanie
Badania wyraźnie wskazują, że karmienie piersią znacząco wpływa na zdrowie dziecka i mamy. Poza prewencją chorób cywilizacyjnych i ochroną przed chorobami zakaźnymi wpływa na budowanie relacji między dzieckiem a mamą.
O karmieniu piersią, odstawieniu i rozszerzaniu dietą krąży wiele mitów. Być może sama spotkałaś się z wieloma z nich i szukasz sprawdzonych informacji i wskazówek, jak łączyć karmienie dziecka mlekiem z włączeniem do jego diety posiłków stałych. Znajdziesz je w „Planerze Smaków”, czyli drukowanym planerze rozszerzania diety. Składa się z 3 części: teoretycznej, praktycznej i plansz do powieszenia oraz materiałów dostępnych online.
Bibliografia
-
- Binns C. i wsp., The Long-Term Public Health Benefits of Breastfeeding, Asia Pacific Journal of Public Health. 2016;28(1):7-14.
- https://cnol.kobiety.med.pl/wp-content/uploads/2021/05/Raport-nt.-dlugiego-karmienia-piersia-w-Polsce-1.pdf
- Allen Jane Hector Debra (2005) Benefits of breastfeeding. New South Wales Public Health Bulletin 16, 42-46.
- Salone L. i wsp., Breastfeeding: An overview of oral and general health benefits, The Journal of the American Dental Association 2013,144,2, 143-151.
- Brahm P. i wsp., Benefits of breastfeeding and risks associated with not breastfeeding, Revista Chilena de Pediatria 2017, 88, 1,15-21.
- Rea M., Benefits of breastfeeding and women’s health, J Pediatr (Rio J). 2004;80(5 Suppl):S142-S146.
- Del Ciampo L. A, Del Ciampo I., R.,Breastfeeding and the Benefits of Lactation for Women’s Health, Rev Bras Ginecol Obstet 2018;40:354–359.
- https://1000dni.pl/0-6-miesiecy/najlepsze-pozycje-do-karmienia-piersia
- https://www.hafija.pl/2012/07/mleko-mamy-dla-wczesniaka-to-wykonalne.html
- Couto G. i wsp., Benefits of exclusive breastfeeding: An integrative review, Nursing Practice Today 2020, 7, 4, 245-254.
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/przeciwwskazania-do-karmienia-piersia
- https://cnol.kobiety.med.pl/pl/zakonczenie-karmienia/
- https://ncez.pzh.gov.pl/ciaza-i-macierzynstwo/macierzynstwo/jak-dlugo-karmic-piersia/
- https://cnol.kobiety.med.pl/pl/przeciwwskazania-i-kontrowersje/
- https://www.hafija.pl/2019/01/czy-warto-karmic-piersia-dluzej-niz-rok.html
- https://www.hafija.pl/2011/07/sklad-mleka-kobiecego.html
